Karolien Soete

De donkere schoonheid en eenvoud van de kraai, de schaduwen van de schilder

maart 18th, 2015 · Johan Debruyne

“Ja, je kent haar”, zei W. “Vroeger schilderde ze portretten. Tegenwoordig maakt ze films.” Karolien Soete.

Het is zondagochtend en ik ben al vroeg uit bed. Even vroeg als in de week. Vandaag zelfs iets vroeger. Het is amper over zessen. Van mijn ochtendritueel wijk ik niet af. Moeizamer dan anders slof ik het huis en het leven tegemoet. De smalle zwarte mat wordt ontrold en ik doe wat oefeningen. Therapeutenadvies. Zo trekt langzaam de tergende stramheid weg en wordt mijn kaduke rug niet nog brozer. Na de ochtendlijke aandacht voor een behoorlijk functionerend lijf, rol ik de mat op. Vervolgens ga ik naar beneden. Ga er de ruziënde katers voeden en koesteren. Butler spelen. Ik zet koffie, hou de viervoeters in de gaten en bedien ze op hun wenken, stap de badkamer in en nog wat later wenken de zondagse koffiekoeken. Op naar de bakker. Net omdat ik geen ochtendtype ben, moet ik er zo vroeg uit. Ik heb tijd nodig om de dag aan te kunnen.

L. en ik ontbijten samen. Ongewoon vroeg plof ik me achter het stuur van de auto neer. Om half tien word ik in Knokke verwacht. Op de Kunstacademie hoor ik de zondagse “babbel” in goede banen te leiden. Centraal staan dit keer Karolien Soete en haar bijzonder oeuvre. Van in de verte zal ik zien hoe voortschrijdende rode letters het programma aankondigen.

De hele week heb ik bij momenten in Karoliens oeuvre gegrasduind. Met bewondering heb ik gekeken en geluisterd. In functie van deze academiebabbel hebben we mekaar vooraf ook een enkele keer ontmoet. In Brugge. Aan de rand van de toeristenfuik. Een jonge vrouw met een toch wel eigenzinnige levensloop. Oeuvre en leven: van knappe portretten over talloze jobs om den brode, tot films. In deze laatste duiken steevast kraaien op. Ik denk aan L. Zij heeft het steeds niet op deze vogels begrepen. Hun conglomeraten zijn dan ook het meest indrukwekkend in de buurt van het Sint-Jansziekenhuis, waar we ooit helaas vaak moesten zijn, waardoor je ze snel met onaardige dingen gaat associëren. Ik heb het ook enige tijd gedaan, maar nu hou ik van ze. Dankzij dit oeuvre. Elke dag zie ik er een drietal dicht bij huis. In de laan met de platanen. Vervaarlijk dicht tegen het asfalt. Ze kicken op risico’s, denk ik. Alerte gasten, zijn het. Net vernomen dat hun Australische soortgenoten heel verstandig zijn. Hoe die (letterlijk) harde noten gekraakt krijgen!

Sinds ik Karolien Soetes films meermaals heb bekeken, ben ik zowaar in de ban van deze gitzware vogels. Meer vogel kan je amper zijn. En mooi. En al dragen ze de zwarte veren van de dood, hun tred verraadt hun levenslust.

DAGEN VOL ZWART

Ik heb trouwens een boeiende week achter de rug. Dagen vol zwart nochtans. Het zwart van de dood. Maar geen dood zonder leven. Ik luisterde naar Peter Verhelst (over het boek dat hij schreef na een… doodservaring), de hele week ontsnapte geen enkele kraai aan mijn aandacht, ik sleepte me een uur lang voort in het donkere zog van Christian Boltanski en straks zouden er weer de films zijn, en de kraaien, en de portretten van psychiatrische patiënten en delinquenten. Getekend: Karolien Soete.

De kleine aula loopt aardig vol en ik leg mijn tekst opzij. Sterke portretten van Soetes hand verschijnen op het scherm achter me en ik zwengel de babbel aan. Staande. Ik vertel over mijn recentste autorit naar de mondaine badstad. Langs het smalle weggetje, het vervolg van de steenweg naar het landelijke Koolkerke. Dat ik op dit vroege uur maar door een enkele patser ben opgejaagd en voorbijgestoken. Dat ik een slagveld ben gepasseerd van gerooide bomen, kansloos gesneuveld op de oevers van twee idyllische waterlopen. Wat verder bloeien lelies. Een weg vol leven en dood. De toon was gezet.

Toen de spits er af was, zou het over Karolien Soete gaan. Een absolute Einzelgänger die al van kindsbeen af wist dat ze kunstenaar wilde worden. Ik had me al afgevraagd of dit überhaupt wel mogelijk is in een (kunsten)wereldje waarin je jezelf moet kunnen verkopen. In een entourage waar je met regelmaat je kop moet laten zien. Waar je hoort op te vallen en praatjes moet verkopen. Je hoort immers “ontdekt” te worden. Het liefst door een galeriehouder met invloed, een netwerk en centen, een conservator of een curator met naam en faam. Maar in dit plaatje past Karolien Soete absoluut niet. Als ze kon dan vloog ze ver weg. Net als de kraaien die ze nu op muren tot leven tovert. Ons hele gesprek wordt geïllustreerd met werk van haar. Wat ze creëert zweeft ver boven de middelmaat en is uniek.

Talent zat. Maar ook scholing: regentaat plastische opvoeding (Maricolen, Brugge), Vrije Grafiek Sint-Lucas Gent en een bijzonder jaar “Infografie” in Leuven. Voorts volharding, verdieping, oefening. Het leidde tot intrigerende (zelf)portretten. Omdat ze er zich terdege van bewust was dat het vooral de ogen zijn die de menselijke ziel verraden of emoties verhullen, zou ze zich nog eens een jaar in die specifieke materie verdiepen: psychoanalyse. Ik kijk  vooral naar de ogen van wie ze heeft geportretteerd. Die van haarzelf, van geesteszieken (naar foto’s uit het archief van het Gentse Dr. Guislainmuseum) en die van jonge delinquenten (doorgaans mooie mensen, had ze geconstateerd). Wie zijn jullie? Wie ben ik? Wie is Karolien Soete?

Steeds maar portretten. Mede en vooral om zichzelf te doorgronden. Te leren kennen. Tot ze ziek werd. Heel erg ziek: ze vergat dingen, werd depressief. De zogenaamde “schildersziekte” had haar geveld. De producten waarmee ze al die tijd had gecreëerd, hadden haar lever verwoest.

NIEUWE WEGEN

Het klinkt in deze misschien wat cynisch, maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan en de creatiedrift bezit deze eigenschap in een nog grotere mate. Langzaam werd Karolien beter en zou ze nieuwe wegen zoeken. Omdat film haar al altijd had gefascineerd dacht ze aan bewegende beelden. En met vallen en opstaan was ze er achter gekomen dat witte acrylverf en Oost-Indische inkt materialen zijn (de enige!) die bij haar slechts weinig fysieke averij aanrichten.

Die bijzondere dag stond ze alleen in een behoorlijk lege kamer. Op de witte muur zou ze een beeld aanbrengen. De fotocamera werd erbij gehaald. Het beeld werd gefotografeerd en meteen weer weggewist. Dan kwam het volgende beeld. Enzovoort. Zo is het begonnen en begint het vandaag telkens weer opnieuw.

Als een animatiefilmer “plakt” ze de beelden aan elkaar. Oeverloos geduld. In amper één seconde film zitten twaalf beelden vervat. Haar eersteling, “Crows”, was in de maak. Anderhalve minuut slechts, maar zo veel schoonheid, zo veel eenvoud, leven en dood. Hoe ze in die korte tijdspanne het artistieke bestaan als het ware hervat. Hoe ze beelden laat ontstaan en met het wegvegen ongemeen knappe schilderingen laat zien. In een paar seconden trekt een brok geschiedenis abstracte schilderkunst voorbij. Af en niet af, er zijn en weer niet, gulheid en leegte.

Ik kijk met evenveel verwondering naar “Prolegomena”, een 7 minuten durende film van haar. 2011. Zo heb ik nog het best haar leven en werk leren kennen. Hoe ze helemaal op het einde een (haar?) kleine wereld neerzet. Er is een ”binnen” en er is “buiten”. Schraal, maar er is plek om te ademen. Binnen ligt een groot ei. Ik denk dat het “hoop” symboliseert. Prolegomena is het Grieks voor “inleidende opmerking”.

TALKING WALLS

De laatste tijd laat Karolien Soete met haar project “Talking Walls” muren spreken. In steden, in bedrijven. En steevast, dit moet ik nog vermelden, werkt ze samen met de wereldvermaarde Amerikaanse musicus Alexander Berne. Ook een absoluut buitenbeen. Kijken en luisteren!

Wat had ze me in Brugge nog verteld? Hoe lang ze het streven heeft moeten volhouden op weg naar het beheersen van een techniek om de dingen weer te geven zoals zij het echt wilde. Verlegen als ze is schuwt ze samenscholingen, maar in een gesprek van persoon tot persoon kan ze focussen en via de mimiek en de ogen proberen te achterhalen wat zich werkelijk afspeelt.

Ik kan haar vroeger werk, van voor haar ziekte, niet vergeten. Het portret was zo lang haar uitgelezen artistieke genre. Heel erg knap ook: van New York Fashion Designers tot die patiënten uit de archieven van het Dokter Guislainmuseum.

“Een twintiger weet nog lang niet wie hij is en waar hij heen wil, vandaar dat de psychoanalyse me zo interesseerde en ik elke dag een zelfportret maakte,” zei ze nog. “Ik wilde, ik moest mezelf leren kennen. Het was voor de profs een verrassend ongebruikelijk afstudeerproject. Daarna ben ik er nog lang mee doorgegaan.”

Als je kunstenaar bent, er alleen voor staat en je wordt maar niet opgemerkt of je geraakt je werk niet aan de straatstenen kwijt, wat doe je dan? Karolien liet Vlaanderen voor wat het was en trok naar de Verenigde Staten. Daar maakte ze ondermeer props (attributen voor films). Ze leefde er in New York en San Diego en leerde een volkomen andere wereld kennen. Op eigen poten staan. Het is ook daar dat ze Berne leerde kennen.

En dan kwam ze naar Vlaanderen, meer bepaald naar Gent, terug. Als je vrijheid heel hoog inschat en je behoort tot geen enkele kunstgroep noch -kliek, dan rest je het aannemen van tal van jobs. Dit is wat Karolien heeft gedaan. Tot en met het verzorgen van MS-patiënten. Een werk dat je sloopt. Ze zong het inderdaad niet zo lang uit en besefte dat ze voortaan eindelijk echt voor zichzelf zou moeten gaan leven. Het is toen dat ze als een bezetene portretten is beginnen schilderen. “Later zijn er ook die “Mug Shots” gekomen, nadat ik in de archieven van het dokter Guislain Museum had mogen grasduinen.”

Haar confrontatie met foto’s van patiënten en delinquenten zou leiden tot het maken van portretten op glas, waarmee Karolien tijdens een bepaalde zomer elke nacht in Gent op stap ging. Ze droeg telkens een portret met zich mee en een sterke zaklamp en projecteerde de portretten van de delinquenten op de muren. Ze gaf ze op deze wijze opnieuw een plek in de maatschappij. Enig. Enig mooi!

Wie naar een film kijkt, verwacht doorgaans een verhaal. Ook de mensen in de aula. Maar dit hoeft niet. Vergeet eens de tijd. Geniet van het beeld. Geniet van de klank. “Ik fotografeerde en besefte dat ik toch weer mijn ding kon vertellen. Ook over mezelf. Over mijn innerlijke wereld. Maar verhalen plan ik niet. Ik droom vaak en bij het ontwaken neem ik notities.”

Af en toe komt er wat tekst in haar films voor. Bij de start van “Prolegomena” bijvoorbeeld: “Hoe voel je je wanneer je compleet afsluit van al je zintuigen?” Je ziet met regelmaat een (nieuwe) ruimte vorm krijgen. Een forum. Een plek. Dan maken menselijke wezens hun verschijning. Even nemen ze de ruimte in. Er is – bij het begin – een foetus, we zien hoe een menselijk lijf tot een geraamte wordt gevreten en mensen waarin langzaam aderen én leven lijkt te groeien. Of zijn het takken om zich vast te harken? En telkens weer is er die vogel, de kraai, die alles aan elkaar fladdert. Het werkt aanstekelijk, want ook een van de personages krijgt op zeker ogenblik vleugels.

“Ik had n.a.v. deze film met wat mensen gepraat. De enen werden angstig; de anderen net rustig. Ik luister en begin dan tamelijk impulsief. De kraai, al altijd mijn favoriete vogel, bindt inderdaad vaak de dingen aaneen.” Inderdaad, een handig dier ook nog. Maar het allermooist vind ik een moment waarop het beeld wordt weggeveegd en er een diversiteit aan soorten abstracte schilderijen ontstaat. Wonderlijk. Al wat overblijft is een houten schap met een enkele kraai. Een dat ik nooit meer vergeet.

Met het project “Talking Walls” laat Karolien in diverse steden muren spreken. Ze was gedurende weken in drie steden in de weer.

”Ik zoek een muur en contact met mensen. Dan ga ik ter plaatse aan het werk en laat ik de muren over de stad of de plaats spreken. Op mijn manier. Dit doe ik nu ook in bedrijven (ik blijf er ongeveer een maand) en het project loopt goed. Met steden ligt dat nu wat moeilijker gezien de budgetten voor cultuur gedecimeerd zijn. Je zal het misschien vreemd vinden dat ik als eenzaat toch met wat mensen praat. Maar dat gaat. Ik heb een doel. Ik heb hierdoor ook ervaren dat Jan-met-de-pet absoluut geen idee heeft van wat het is om kunstenaar te zijn. Ik zeg dan dat zoiets in de genen zit. Maar ik kan niet alles uitleggen. Wanneer ze me dagen, weken na elkaar aan het werk zien, elke dag opnieuw van 9 tot 18u., dan voel ik dat ze respect krijgen. Dit creëren is ook werken. Het liefst werk in op locaties waar de mensen nog eerlijk hun gedacht zeggen.

Tot slot nog iets over Alexander Berne.

“We zijn elkaars muze. Hij woont in Florida en maakt muziek voor al mijn films. Weet je, als je goed luistert, ik kan (mag ik eens pochen?) goed zingen, dan hoor je ook altijd mijn stem.”

Het oeuvre van Karolien Soete onderga je. Kijk en luister en er gaat een wereld voor je open. Stukjes van haar wereld heb ik ondertussen in die van mij geïntegreerd.

JOHAN DEBRUYNE, maart 2015

www.johandebruyne.eu